Rubèn Fernández Asensio verkis magistriĝan disertaĵon pri esperantistaj arkivoj. Laŭ li, la esperantistoj mem devus pli bone konscii pri la vera karaktero de la movado, por povi komprenigi ĝin al eksteruloj. Esperantistaj arkivoj transdonitaj al ekstermovadaj instancoj laŭ li montras ilin nur kiel ”ruinojn de mortantaj lingvo kaj movado”, interesajn nur al tre fakaj esploristoj.
Libera Folio petis lin rakonti pli detale pri la studo kaj ĝiaj konkludoj.
Libera Folio: Kiel okazis, ke vi faris ĉi tiun studon?
Rubèn Fernández Asensio: – Mi restudentiĝis por ŝanĝi karieron kaj en la unua klaso, pro nekredebla koincido, montriĝis ke ankaŭ alia studento estis esperantistino, de mi jam konata. Ni interparoladis Esperante en la klasĉambro, do la profesoroj rimarkis kaj eble scivolis, ĉar ili mem invitis min esplori esperantan temon.
Kiuj estas la ĉefaj demandoj kaj celoj de via studo?
– Pro mia propra sperto kun la eksa Hispana Esperanto-Muzeo, mi esploris ĉu tiu kaj similaj esperantaj kolektoj vere ne meritas la nomon ”arĥivo”, kiel opinias la plimulto de miaj kolegoj, aŭ ĉu pli ĝuste necesas redifini tiun koncepton. Efektive, mi celis pruvi ke esperantaj arĥivoj meritas akcepton en publikajn arĥivejojn.
Kiel vi praktike faris la studon?
– Unue mi serĉis kaj trovis teorion kiu defendus mian starpunkton ke povas krei arĥivon ne nur individuo, familio aŭ jure memstara organizo sed ankaŭ tuta lingva komunumo. Tia skolo ekzistas, sed ankoraŭ estas minoritata en arĥivistiko. Mi poste aplikis tiun teorion al analizo de CDELI. Mi elektis tiun arĥivejon pro la abundo de publike kaj distance alireblaj dokumentoj: retejoj, retaj katalogoj, sonarĥivaĵoj, artikoloj, oficialaj raportoj, statutoj…
– Mi ankaŭ vizitis ĝin persone tri fojojn. Tiam mi faris fotojn, observis, uzis la materialojn kiel tipa esploristo uzanta arĥivon, konsultis arĥivajn dokumentojn de CDELI mem kaj de la urba biblioteko kie ĝi situas, kaj longe intervjuis ĝian fondinton kaj aliajn tri lokajn esperantistojn. Dum la tuta esploro mi skribis ĵurnalon por dokumenti la tutan procezon. La abundo de dokumentoj ebligis rekonstrui la historion, evoluon kaj nunan staton de la arĥivejo.
Kiuj estas la ĉefaj konkludoj, kiujn vi atingis?
– Esperantaj arĥivejoj montras ĉiujn trajtojn de komunumaj arĥivoj, krom unu. Dum la teorio karakterizas komunumajn arĥivojn kiel sendependajn, kontraŭkulturajn kaj kritikajn al la publikaj institucioj kaj al la majoritata socio, esperantistoj ŝajnas ne sufiĉe konsciaj pri la kontraŭkultura valoro de nia lingvo kaj nia movado, ĉar en kontaktoj kun publikaj instancoj tre (eĉ tro) ili emas obei postulojn kontraŭajn al la interesoj de la ĉefaj uzantoj, la movadanoj. Ne ekzistas konscio pri la kontraŭelitisma valoro de amatoreco, ekzemple en katalogado, kaj oni strebas al profesiaj normoj tute ne realisme. Bone impresi al gaĝoj [eksteruloj] ofte pli valoras ol servi la esperantistojn.
– Aliflanke, esperantismo estas tute marĝena en la majoritata socio, ĉar ĝi estas pli radikala kaj defia ol ni mem komprenas. Kontakto kun ĝi korodas la gaĝan kulturon, kaj mi rimarkis tion en la maniero kiel ĝi kaj ĝiaj arĥivejoj subfosis la teorion mem kiun mi komence uzis por ekzameni ilin. Ĉar la teorio neniam antaŭe konsideris la eblecon de lingvokomunumaj arĥivoj, mi esploris kial, kaj trovis kompletan silenton pri la rolo de lingvo en sociaj diskriminacio kaj maljusteco, kaj ŝokajn asertojn pri la supereco de la angla al aliaj lingvoj.
– Mi ankaŭ rimarkigis kiel arĥivistiko bezonas neŭtralan internacian lingvon, kiel la difino mem de “arĥivo” varias de lingvo al lingvo, kiel nedefinitaj anglaj vortoj fariĝas internacia terminologio, kiel la aksiomo de ‘natureco’ de arĥivoj havas nenian bazon kaj kiom tiu aksiomo similas al la antaŭjuĝoj de lingvistoj kontraŭ Esperanto.
– Mi fine devis malkonstrui la kernon mem de arĥivistiko, tiel ke la esploristo fariĝis esplorato, helpante min per la filozofio de Jacques Derrida. Resume, mi volis gajni por esperantistoj la respekton de arĥivistoj, montrante ke ni ne simple propagandas nian lingvon, sed proponas radikale malsaman perspektivon de la mondo mem – la ”internan ideon”, se vi volos. La reagoj de profesoroj kaj aliaj kolegoj sugestas, ke tiu aliro estas ĝusta.
Kiuj estas la plej gravaj Esperanto-arkivoj, kiujn vi konas?
– Mi konas plurajn esperantistajn arĥivejojn laŭnome kaj eĉ vizitis kelkajn, sed turismaj vizitoj estas sensignifaj. Mia studo de CDELI estas la unua detala priskribo de tia arĥivejo ne farita de ĝiaj respondeculoj mem. Ĝis nun ĉiuj informoj pri ili estis nur subjektiva reklamado: “Nun-mi-parolos-pri-MIA-muzeo/biblioteko/arĥivo.” Ne estas kunlaborado aŭ interŝanĝo de ideoj, nur de duoblaĵoj. Praktike, ili funkcias kiel privataj kolektoj, eĉ konkuras por famigi sin kaj ricevi donacojn. Mankas solidareco.
Kiel vi vidas la estontan sorton de tiuj arkivoj?
– La movado krizas kaj niaj arĥivejoj ne estas escepto. Kelkaj asertas ke donaci niajn arĥivojn al ŝtataj bibliotekoj aŭ arĥivejoj estas la solvo, kiel vidite en la disigo de la arĥivo de UEA kaj Biblioteko Hodler. Tamen, por publikaj institucioj niaj arĥivoj estas nur ruinoj de mortantaj lingvo kaj movado interesaj nur por tre fakaj esploristoj – nia nekapablo flegi ilin pravigus la gaĝojn – do ne tre emas servi la bezonojn de esperantistoj; ekzemple, ne katalogas kaj disponigas niajn arĥivaĵojn en nia lingvo.
– Esperantistoj devas pli konscii la veran karakteron de nia movado por komprenigi ĝin al gaĝaj arĥivistoj, kaj esti pli postulemaj. Movadaj arĥivejoj plu ekzistos nur se ĉesos konkuri kaj lernos kunlabori kaj kundividi rimedojn kaj taskojn, ekzemple katalogadon.