Antaŭ kvarona jarcento William Auld laste ĝisdatigis sian liston de la gravaj beletraĵoj originale verkitaj en Esperanto. Nun ĝi estis kompletigita de Sten Johansson, kiu elektis pliajn prozajn verkojn, kaj de Nicola Ruggiero kaj Suso Moinhos, kiuj aldonis titolojn al la poezia parto. Sed pluraj gravaj verkoj en la listo ne plu facile haveblas.
En 1988 William Auld, unu el la plej elstaraj esperantlingvaj poetoj, publikigis ”Bazan legoliston” de la originalaj esperantlingvaj verkoj, kiuj laŭ li estis la plej gravaj kaj valoraj por nuntempa leganto. La listo aperis en la verko “La Fenomeno Esperanto”, origine celita kiel prezento de Esperanto al neesperantista publiko, en ĉapitro pri la Esperanta literaturo.
Tie Auld argumentas kontraŭ asertoj pri la neekzisto aŭ senvaloreco de la Esperanta literaturo, kaj skribas:
Tiu supraĵa skizo apenaŭ donas impreson pri la realaj atingoj kaj abunda amplekso de la originala literaturo de Esperanto. Iu ajn, kiu volas eĉ aludi al ĝi devas esti leginta almenaŭ kelkajn elstarajn verkojn antaŭ ol esprimi opinion.
Poste sekvas listo de 23 poeziaj kaj 29 prozaj verkoj. En 1997 li iom kompletigis ĝin. Lia lasta versio de la listo enhavis 27 poeziajn kaj 32 prozajn verkojn.
Sed kian utilon oni do havas de tia listo?
– La eventuala utilo ja dependas de ĉies opinio, sed laŭ mi ĝi povas helpi al legantoj elekti iom valorajn verkojn kaj eble eviti la plej aĉajn. Mi persone opinias ke Auld plejparte elektis tre trafe kaj bone, diras Sten Johansson.
Li de multaj jaroj prizorgas la valoran retejon OLE, pri originala literaturo Esperanta.
Willian Auld forpasis en 2006, kaj poste neniu kompletigis lian liston. Laŭ Sten Johansson ne vere eblas ŝanĝi la liston post la morto de Auld.
– Kiel dirite, Auld unufoje ĝisdatigis ĝin en 1997. Post lia morto evidente ne eblas ŝanĝi lian liston. Sed en la lastaj du jaroj kelkaj homoj instigis min krei propran aldonan liston. Mi sufiĉe hezitis ĉu tio indas, sed nun mi decidis tamen fari tion pri prozo kaj peti helpon de Suso Moinhos kaj Nicola Ruggiero pri poezio.
Laŭ kiuj principoj ĝi estis ĝisdatigita?
– Mia propra principo estis proponi verkojn, kiuj plaĉis al mi, el tiuj kiujn mi legis. Plejparte mi enlistigis verkojn pli novajn ol la listo de Auld, sed ankaŭ tri pli malnovajn. Evidente temas nur pri niaj personaj proponoj, surbaze de niaj spertoj kaj niaj gustoj. Ĉiu ajn homo povas fari sian propran liston, elektante el tio, kion oni legis.
Kiom el la verkoj vi mem legis? Kiujn vi plej ŝatis kaj kial?
– El mia propra aldonpropono mi legis ĉiujn 14, ne surprize. El ili mi plej ŝatis ”Mi stelojn jungis al revado” de Mikaelo Bronŝtejn. El la proza listo de Auld mi legis 29 el 32. El tiuj mi plej ŝatis ”Lappar, la antikristo” de Endre Tóth. El la poeziaj listoj mi legis unu verkon komplete, sed krome eble pecetojn de 2 aŭ 3 el 41. Mi ja legis du-tri aliajn poemarojn, kiuj ial ne trafis en la listojn, diras Sten Johansson.
En la listo estas ankaŭ unu via propra verko. Ĉu ankaŭ ĝin vi mem elektis?
– Jes. Kiel pretekston mi diru ke ĝi estas laŭrita de la Akademio.
Temas pri la romano ”Sesdek ok”, kiu ricevis la duan Laŭron de la Akademio en 2022. En la nova listo same troviĝas ”Mi stelojn jungis al revado” de Mikaelo Bronŝtejn, kiu ricevis la unuan Laŭron en 2021.
Suso Moinhos, kiu kunlaboris pri la poezia parto, atentigas ke ajna tiaspeca listo evidente estas subjektiva, pridiskutebla afero.
– Do ne ekzistas unu sola listo ebla. Oni komprenu ankaŭ, ke temas pri listo de libroj. Tio signifas, ke bedaŭrinde ni ne povis konsideri aŭtorojn, kiuj ankoraŭ ne aperigis poemaron. Temas pri verkistoj, kies produktado estas ĝis nun malgranda, aŭ kies versaĵoj sidas nur dise tra periodaĵoj.
– Nia ĉefa kriterio ĉe la elekto estis la literatura kvalito. Cetere, ni decidis, iom sur la spuroj de Auld, enlistiginta ”Esperantan Antologion”, ke en nia kontribuo ne povis manki la verkaroj de Auld mem, de Boulton, de Edwin de Kock kaj de Ragnarsson.
Por legi librojn, ne sufiĉas havi liston, necesas la libroj mem. Tamen pluraj el la libroj ne estas plu aĉeteblaj.
– Ne el nia listo, sed el tiu de Auld, de longe mankas en libroservoj la ”Poemoj de Armand Su” kaj, en la sfero proza, ”La litomiŝla tombejo de Piĉ” kaj ”Lappar, la antikristo, de Tóth”. Krome, de longe ni atendas paperan reeldonon de ”La granda kaldrono” de Francis, kiu intertempe, bonŝance, aperis bite. Tiuj verkoj estas esencaj en la historio de la Esperanto-literaturo.
Mankas ankaŭ de tre longe ”Naskitaj sur la ruino: Okinavo”, de Masao Miyamoto, atentigas Suso Moinhos.
Nicola Ruggiero, la alia kontribuinto al la poezia parto de la listo, listigas plurajn poeziajn verkojn en la listo, kiuj ne plu haveblas almenaŭ laŭ la katalogo de UEA:
- Goodheir, Albert: Merlo sur menhiro (1974)
- Hohlov, N.: La tajdo (1924)
- Kalocsay Kálmán: Streĉita kordo (1931)
- Ķurzēns, Nikolai: Mia spektro (1938)
- Schwartz, Raymond: La stranga butiko (1931)
- Schwartz, Raymond: Verdkata testamento (1926)
- Su, Armand: Poemoj de Armand Su (1992)
– Temas pri verkoj tre apartaj unu de la alia. Ĉiu el ili meritus reeldonon en presa formo kaj samtempe en bita formo. Tamen, ĝis nun, nur FEL eldonas ankaŭ en bita formo, sed nur tion pri kio ĝi rajtas, memkompreneble. Tiuj du verkoj de Schwartz haveblas kiel sonlibroj en KD. Kredeble, la aliaj verkoj iel haveblas en interreto, diras Nicola Ruggiero.
Pri Kalocsay li atentigas, ke aliaj liaj verkoj ja ankoraŭ haveblas, kaj troveblas ankaŭ en interreto.
– Iam indos kunigi ĉiujn liajn poeziajn kaj literaturkritikajn eseojn en plenverkaron, kiel jam okazis por aliaj granduloj de nia literaturo.
Multaj esperantistoj ne tre bone konas la originalan literaturon. Eĉ tiuj, kiuj ja legas prozon, ofte apenaŭ ion scias pri la originala poezio. Kio do estas speciala pri la Esperanta poezio, kio igas ĝin aparte leginda? Nicola Ruggiero klopodas klarigi:
– Ne estas facile respondi sen iĝi false retorika. Mi legas poezion ĉar per ĝi mi atingas alian signifo-nivelon en memesplorado. Certe ankaŭ la prozo povas utili al tio, sed la poezio uzas similajn rimedojn alimaniere. Mi pensas ĉefe pri la uzo de imaĝoj – pervortaj prezentoj de sensa impreso, ne nepre vida; ili povas esti rektaj aŭ figuraj. La imaĝo implicas rekreon de la realo surbaze de elementoj bazitaj sur intuo aŭ vizio de la verkisto, kiun oni devas malĉifri. Ĝuste en tiu malĉifrado troviĝas riĉiĝo kaj konstanta rekreo kaj vidpunkto pri la realo de nia mondo kaj de nia konscio.
Aldono al la Baza legolisto, 2023
Jen la aldonoj al la legolisto, elektitaj de Sten Johansson (prozo) kaj de Suso Moinhos kaj Nicola Ruggiero (poezio). La ligiloj gvidas al informoj pri la koncerna verko en la retejo OLE. Tie troveblas ankaŭ la listo de William Auld, inkluzive liajn kompletigojn de 1997.
Prozo
- Adamson, Hendrik: Auli. 1934
- Bronŝtejn, Mikaelo: Mi stelojn jungis al revado. 2016
- Conterno Guglielminetti, Clelia: Ho, tomboj de l’ prapatroj. 2015
- Elgo, Serĝo (Lagrange, Georges): Surklifa. 2000
- Fernández, Miguel: Camacho, Jorge; Neves, Gonçalo; Liven Dek (Gutiérrez Adúriz, Miguel): Ekstremoj. 1997
- Gabrielli, Lina: Karnavalo. 1973
- García, Higinio: Kapturnoj. 1999
- Johansson, Sten: Sesdek ok. 2020
- Karpunina, Lena: La bato. 2000
- Löwenstein, Anna: La memoraĵoj de Julia Agripina. 2021
- Modest, Julian (Miĥalkov, Georgi): Maja pluvo. 1984
- Rodin, Sen (Franceschi, Filippo): Bildoj pri norda lando kaj aliaj rakontoj. 2006
- de Seabra, Manuel: La armeoj de Paluzie. 1996
- Štimec, Spomenka: Kroata milita noktlibro. 1993
Poezio
- Auld, William: En barko senpilota. 1987
- Boulton, Marjorie: Unu animo homa. 2022
- Camacho, Jorge: En la profundo. 2013
- Camacho, Jorge: La silika hakilo. 2011
- Conterno Guglielminetti, Clelia: Eta vivo. 1969
- Dresen, Hilda: Norda naturo. 1967
- Fernández, Miguel: El miaj sonoraj soloj. 1996
- Fernández, Miguel: Semoj de matenruĝo. 2023
- de Kock, Edwin: Testamente. 2015
- Mao Zifu: Kantoj de Anteo. 2006
- Nervi, Mauro: La turoj de l’ ĉefurbo. 1978
- Nervi, Mauro: Havenoj. 2001
- Philippe, Benoît: Kvazaŭ varfo. 2016
- Ragnarsson, Baldur: La lingvo serena. 2007
- Rossi, Nicolino: Sur la vivopado. 1980
- Urbanová, Eli: Nur tri kolorojn. 1960