La Centro de Dokumentado kaj Esploro pri la Lingvo Internacia (CDELI) en la urba biblioteko de La Chaux-de-Fonds en Svisio estas riĉega kolekto de materialoj pri Esperanto kaj la diversaj planlingvaj movadoj. En februaro 2023 demisiis ĝia nun 93-jara fondinto Claude Gacond. La estonteco de la arkivo malklaras. Antaŭ eventuala transporto al alia loko kaj sarkado nepre necesas profesia katalogado, skribas Rubeno Fernández Asensio en sia vidpunkta artikolo.
Rubèn Fernández Asensio verkis magistriĝan disertaĵon pri esperantistaj arkivoj. Laŭ li, la esperantistoj mem devus pli bone konscii pri la vera karaktero de la movado, por povi komprenigi ĝin al eksteruloj. Pri tio li pli frue rakontis en intervjuo de Libera Folio.
Kuras onidiroj pri la stato de CDELI (Centre de Documentation et d’Étude de la Langue International), la konata esperantista kaj interlingvistika arĥivejo en Ĉaŭdefono (La Chaux-de-Fonds, Neŭŝatelo, Svisujo), kaj pri ĝia baldaŭa translokado al nova loko, dum ĝia oficiala retejo absolute silentas, eĉ pri la demisio de la 93-jara fondinto Claude Gacond en februaro 2023.
La Amikaro de CDELI, asocio de volontuloj kaj mondonacantoj subtentantaj CDELI-n, tiam elektis d-ron Sébastien Moret, docenton en Universitato de Laŭzano, kiel prezidanton, sed eĉ tiuj bone informitaj ne scias kiu anstataŭas Gacond kiel arĥiviston kaj ĉefan respondeculon. Dum li loĝis en Ĉaŭdefono kaj laboris en CDELI preskaŭ ĉiutage, nuntempe deĵoras regule nur vendrede du-tri amikaranoj loĝantaj en la apuda kantono Vaŭdo.
En oktobro 2022, dum la 94-a AMO-Seminario de UEA ”Kolektado kaj arkivado de esperantaĵoj”, s-ino Mireille Grosjean, prezidanto de Svisa Esperanto-Societo kaj membro de la Amikaro, donis la plej freŝajn novaĵojn kun sia propra komentario. La baldaŭan translokadon konfirmas ankaŭ la oficiala retpaĝo de la kantono Neŭŝatelo pri la projekto de nova Centro de Arĥivoj kaj Heredaĵo en Ĉaŭdefono gastigonta arĥivojn posedatajn de la kantona registaro, la ĉaŭdefona magistrato kaj la urba biblioteko.
En decembro 2022 estis publikigita la decido de la ĵurio por la aljuĝo de la arĥitektura konkurso, kaj tie, en organigramo pri la ejoj kaj interna cirkulado proponita al konkursontoj (Fig. 2 p. 10), en ”duon-publika” areo por respondeculoj kaj laborantoj de la diversaj arĥivaj fakoj de la biblioteko, aperas salono por ”kunlaborantoj de CDELI”; plie, la venkinta projekto vere inkluzivas 45-kvadratmetran salonon por ili, krom aljuĝi al ĝi parton de konservejo 170 kvadratmetrojn granda. Sekve CDELI vere iros al la nova kantona arĥivejo inaŭgurota en 2028, kune kun la aliaj arĥivoj en la biblioteko. Tio kongruas kun la ofta klarigo de lokaj esperantistoj, ripetata de Grosjean, ke CDELI estas «fako» de la biblioteko.
Tamen Grosjean ne trankvilas, ĉar la aljuĝita magazeno estas dividota inter la havaĵoj de CDELI kaj tiuj de aliaj du arĥivoj aŭ fakoj, kaj ŝi, malgraŭ persona kontakto kun la direktoro, ne sukcesis ekscii kiom da spaco disponeblos post la translokiĝo; la bibliotekestro nur avertis, ke nuntempe mankas spaco por akcepti pli da esperantaĵoj. Plie, ŝi ankaŭ ne scias kiom da bretospaco okupas CDELI, malgraŭ demandoj al Gacond kaj aliaj komitatanoj de la Amikaro.
Tial ŝi timas, ke necesos trasarki la havaĵojn, kaj ke la komitato subtaksas la malfacilecon de la tasko:
”Imagu se ni devas kontroli la havaĵojn de CDELI por decidi kion transloki; tio estas giganta laboro… Estas decido pri ĉiu ero… Translokadon oni ne komencas prepari matene. Matene venas la kamionoj, kaj oni devas antaŭe ordigi, prepari la skatolojn, kaj decidi kio iros al la nova loko.”
Esperantistoj devus mem fari la preparon, ĉar ”la biblioteko ne povas decidi kion forĵeti” pro la simpla kialo ke ĝi ne posedas la havaĵojn laŭ deklaro de kultura skabeno kiun ŝi citas: ”kion Gacond arigis ne fizike apartenas al la biblioteko”.
Laŭ tio, la biblioteko posedas nur la spacon, kaj sekve povus peti ke esperantistoj vakigu ĝin de sia privata, ne publika posedaĵo. Se tiel, CDELI estus submetata al la sama risko kiu trafis la Fondaĵon Cesar Vanbiervliet en Kortrejko (Flandrujo). La leciono estus klara: esperantistoj estu obeemaj; kiam translokado tujos, ”ili ne konsultos nin sed venos kun postuloj”.
En kiu senco do CDELI estas ”fako” de la urba biblioteko? La bibliotekaj jarraportoj neniam uzas tiun germanecan esprimon, sed nur listigas ĝin en aparta rubriko titolata ”aliaj bibliotekoj”. En tiu kategorio la aliaj ekzemploj vere estas privataj kolektoj nur deponitaj en la urba biblioteko: la asocia biblioteko de Svisa Speleologia Societo kaj la arĥivo de Civila Servo Internacia, ambaŭ kun siaj propraj katalogoj.
Laŭ la arĥitekta projekto neniu el la du translokiĝos, ĉar kompreneble ne povas esti devigataj. Plie, la aserto ke la havaĵoj de CDELI apartenas nur al esperantistoj havas neniun konatan juran bazon. Laŭ artikolo 10-a de la fonda statuto de CDELI (tiu de 1967, ne tiu de la Amikaro), kies originalon mi konsultis en la arĥivo de CDELI mem, ĝia tuta havaĵo fariĝos posedaĵo de la biblioteko okaze de ĝia malfondo.
Tiun interpreton pravigas linio de la biblioteka raporto por la jaro 1970-1971, la unua mencianta CDELI-n: ”La statutoj de ĉi tiu centro faras nian bibliotekon posedanto de la dokumentaro de CDELI.” Simile tekstas aliaj fondaj dokumentoj kiujn mi konsultis, ekzemple la interkonsento de CDELI kun Svisa Esperanto-Societo, laŭ kiu ĉiuj arĥivaĵoj de SES transiros al posedo de la biblioteko post 30 jaroj.
La transdonaj aktoj de aliaj donacintoj klarigis ke la partoj ne tuj donacitaj estis testamentaj legacoj al la biblioteko; ĉar ĉiuj donacintoj krom Tazio Carlevaro jam forpasis, ĉiuj ĉi personaj legacoj estas nun publika posedaĵo. Koncerne CDELI’n mem, mi ne trovis protokolojn de ĝiaj asembleoj kaj de ĝia komitato post la jaro 1976-1977. Sekve, eblas konsideri ĝin efektive malfondita.
Tamen, oportunas por nespoj1 mensogi kaj kredigi al esperantistoj, ke ili povus forpeli nin per piedfrapo, por ke ni, apenaŭ tolerataj okupantoj, pagu la kostojn de translokado, kiel ni pagis ĝis nun la kostojn de prizorgado kaj katalogado. La artikolo 9-a de la statuto devigis la bibliotekon disponigi siajn servojn kaj personaron al CDELI, kion ĝi faris en la unuaj jardekoj, kiam salajrata katalogisto dediĉis unu tutan tagon semajne al katalogado de libroj.
Tiu disponigo ĉesis ĉirkaŭ 1994, kiam la biblioteko transiris al komputila katalogo, sub la preteksto ke ĝi ebligis tajpi nenion krom la francan lingvon. Kiam en 2000 tiu teknika baro malaperis, la direktoro de la biblioteko konvinkis Gacond lernigi uzon de la katalogo al esperantistino, Martine Schneller, kaj mem pagi al ŝi el sia poŝo, tiel ke ĝuste financado de ŝia laboro estis unu el la kialoj fondi la Amikaron, malgraŭ tio ke antaŭe esperantisteco ne estis bezonata por katalogado, kaj ke fakte, de kiam Schneller emeritiĝis, la Amikaro mem dungis katalogistinon sen scio de Esperanto, senrilatan al la biblioteko, por daŭrigi la katalogadon.
Dum librokatalogado daŭras, la revuoj kaj arĥivaĵoj kontraŭe neniam estis katalogitaj, aŭ nur amatore. Ĉiuj arĥivoj de la biblioteko aperas en Flora, la arĥiva retkatalogo de la kantono, krom tiuj de CDELI. Ankaŭ, dum la nova arĥivejo enhavos oficejojn por la estroj kaj laboristoj de ĉiuj fakoj de la bibliotekaj arĥivoj, aperas neniu oficejo por respondeculo de CDELI, sed nur por ĝiaj ”kunlaborantoj”, fakte sensalajraj laborantoj.
La organigramo kaj plano spegulas la nunan hierarĥion, en kiu volontulaj esperantistoj nur obeas ordonojn kaj disponigas senpage siajn laborfortojn kaj monon. Dum Grosjean insistas, ke ĉiuj svisaj kulturaj institucioj havas amikarojn, la taskoj de la Amikaro de CDELI neniel similas al tiuj de la Asocio Apoganta la Urban Bibliotekon: la Amikaro akiras novajn arĥivojn, katalogas, kaj disponigas ilin al esploristoj. Tiuj estas strukturaj taskoj de profesia arĥivisto, kaj la statuto de CDELI vere donis al Gacond la titolon de ”Arĥivisto de CDELI”, malgraŭ tio ke lia laboro neniam estis pagita. Al mi, kiel arĥivisto, tio ŝajnas kaj nefakula praktikado de profesio kiun la biblioteko mem postulis, kaj senhonta ekspluatado.
Tamen, nek nespoj nek esperantistoj rajtas facilanime trasarki nekatalogitan arĥivon aŭ forĵeti ion ajn sen profesia superrigardo, ĉar tio lezus ĉiujn arĥivistikajn principojn, sed ankaŭ la leĝojn de la kantono kaj la Svisa Federacio. La tuto de la heredaĵaj kolektoj de la biblioteko estas inkluzivita en la kantona inventaro de kulturaj havaĵoj nacie kaj regione gravaj en la kategorio A (nacia graveco) laŭ la federacia leĝo por protekto de kulturaj havaĵoj.
Plie, en decembro 2022 la Conseil d’État, plej alta ekzekutiva povo en la Neŭŝatela Respubliko, dekretis inkludigi CDELI’n en la liston de «dokumentaj havaĵoj kun kantona intereso» laŭ la Neŭŝatela leĝo pri protekto de kantona heredaĵo. Laŭ la Regularo aplikanta la kantonan leĝon, kiu ajn interveno sur protektitaj havaĵoj devas esti rajtigita de la Oficejo pri Heredaĵo kaj Arĥeologio ”eĉ se temas pri simplaj plutenadaj laboroj”, sendepende ĉu ili estas publike aŭ private posedataj.
La pasintjara biblioteka raporto informas, ke aliaj arĥivaj fakoj jam komencis prepari sin por la translokiĝo, dum de CDELI venas neniu signo, ke la spito estas komprenata. La 22an de aŭgusto mi parolis kun la vicprezidanto kaj retejestro de CDELI, kiu ŝajnis tute senzorga, ne klarigante kiom da spaco estos por ĝi, aŭ ĉu la aŭtoritatoj planas disigi la havaĵojn inter la nova kaj malnova sidejoj.
Ne multe gravas, ĉu li nur ŝajnigis, kaj fakte li estas bone informita, ĉar ajne ne konvenas tiom da silento pri la estonteco de la dua plej grava interlingvistika kolekto en la mondo. CDELI ne estas privata posedaĵo de la Amikaro, sed publika posedaĵo de ĉiuj neŭŝatelanoj kaj svisoj, kaj morala posedaĵo de la tutmonda esperantistaro, kiu kreskigis tiun senegalan trezoron per donacoj dum jardekoj je neniu kosto por la ĉaŭdefona magistrato. Ni ĉiuj meritas pli da travidebleco.
Esperantistoj rifuzu perfortan translokadon de CDELI, ĝis la kolekto estos profesie katalogita okaze de eventuala trasarkado. Se neniu esperantisto trejnita en arĥivistiko estos disponebla, iu loka arĥivisto lernu nian lingvon almenaŭ ĝis legokapablo por tiu celo. Ni ĉesu esti timemaj gastoj kaj depostulu niajn rajtojn.
Rubeno Fernández Asensio
Postskribo: La komitato de la Amikaro de CDELI, pere de sia prezidanto, komentis malneton de ĉi tiu artikolo nur asertante ke ĝi “entenas malprecizajn analizojn” (sen precizigi kiujn kaj sen korekti ilin) kaj ke tamen la komitato mem ne havas sufiĉan informon por antaŭvidi la estonton de la kolekto: “En la nuna momento ne eblas hipotezi pri tiu estonto.”
Legu pli: ”La movado krizas kaj niaj arĥivejoj same”